Uwaga rekin! Strefa ryzyka!

Zapobieganie zakażeniom HCV wśród osób używających narkotyków

Założeniem niniejszego artykułu jest upowszechnienie wiedzy na temat ryzyka transmisji HCV i innych patogenów dla osób przyjmujących środki odurzające w iniekcji lub donosowo i ich bliskich. Artykuł nie ma na celu promowania i nakłaniania do stosowania narkotyków.

Należy pamiętać, że w rzeczywistości każdy człowiek może być narażony na zakażenie HCV. Warunkiem koniecznym jest przerwanie ciągłości tkanek oraz kontakt (bezpośredni lub pośredni) z krwią zakażoną wirusem HCV.

Możemy jednak wyróżnić grupę, która na zakażenie HCV narażona jest w sposób szczególny. Są to przede wszystkim osoby używające  narkotyków w zastrzykach oraz w mniejszym stopniu drogą donosową. Główną przyczyną zakażeń jest dzielenie się igłami, strzykawkami i pozostałym sprzętem do iniekcji lub wspólne użytkowanie narzędzi służących do wciągania przez nos.

W czasie ostatnich kilkudziesięciu lat wypracowano sposoby zapobiegania zarówno zakażeniom przenoszonym poprzez krew jak i innym chorobom zakaźnym u osób stosujących narkotyki w iniekcjach. Wyróżnia się siedem podstawowych działań, a ich łączenie zwiększa skuteczność [1]:

1. Sprzęt do iniekcji: zapewnienie bezpłatnego dostępu do sterylnego sprzętu do iniekcji, w tym igieł oraz strzykawek.

2. Szczepienie: zapewnienie szczepienia przeciw wirusom zapalenia wątroby typu A i B (również przeciw tężcowi, grypie i pneumokokom dla osób HIV +). Dotychczas nie opracowano szczepionki przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu C.

3. Leczenie uzależnienia: zapewnienie leczenia substytucyjnego osobom uzależnionym od opioidów (które polega na podawaniu pod kontrolą lekarską metadonu lub innego substytutu nielegalnych opioidów) oraz dostępu do innych skutecznych form leczenia uzależnienia od narkotyków.

4. Badanie przesiewowe: dobrowolne i anonimowe badania w kierunku HCV (jak i również HIV, HBV dla osób nieszczepionych oraz innych chorób, w tym m.in. gruźlicy), które powinny być oferowane rutynowo wraz z dostępem do leczenia.

5. Leczenie: zapewnienie dostępu do leczenia zakażenia HCV (jak i również zakażenia HIV, HBV oraz innych jednostek chorobowych).

6. Promocja zdrowia: edukacja dotycząca bezpiecznych iniekcji (‘jedna igła – jedna strzykawka – jeden raz’, zapewnienie odpowiednich warunków do podania narkotyku, dezynfekcja miejsca wkłucia, higiena rąk itp.), zdrowia seksualnego (stosowanie prezerwatyw), zapobiegania chorobom, badań przesiewowych i leczenia.

7. Świadczenie usług: świadczenie usług (leczenie uzależnienia, doradztwo, badania przesiewowe) oferowane osobom stosującym narkotyki w iniekcjach powinno być dopasowane do potrzeb, preferencji, jak i również lokalnych warunków, celem zapewnienia odpowiedniej dostępności, jak również komfortu dla osób z nich korzystających (zapewnienie anonimowości, odpowiedniej atmosfery, tj. wolnej od jakichkolwiek przejawów dyskryminacji).

Regulacje prawne w Polsce i za granicą

Zagadnienia dotyczące zapobiegania stosowaniu substancji psychoaktywnych w Polsce precyzuje ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 224, 437), w szczególności art. 2 ust. 1, określający podstawowe działania mające na celu przeciwdziałanie narkomanii, w tym:

• działalność wychowawczą, edukacyjną, informacyjną i profilaktyczną (m.in. promocja zdrowia psychicznego oraz zdrowego stylu życia, prowadzenie działalności profilaktycznej, w szczególności w środowiskach zagrożonych uzależnieniem, edukacja prawna oraz działania interwencyjne);
• leczenie, rehabilitację i reintegrację osób uzależnionych (leczenie – leczenie zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem środków odurzających lub substancji psychotropowych, rehabilitacja – proces, w którym osoba z zaburzeniami psychicznymi spowodowanymi przez przyjmowanie środków odurzających lub substancji psychotropowych osiąga optymalny stan zdrowia, funkcjonowania psychicznego i społecznego oraz reintegracja – działania, w tym również o charakterze samopomocowym, mające na celu odbudowanie i podtrzymanie u osoby uczestniczącej w zajęciach w centrum integracji społecznej, klubie integracji społecznej lub zatrudnionej u pracodawcy, umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu);
• ograniczanie szkód zdrowotnych i społecznych;
• nadzór nad substancjami, których używanie może prowadzić do narkomanii;
• zwalczanie niedozwolonego obrotu, wytwarzania, przetwarzania, przerobu i posiadania substancji, których używanie może prowadzić do narkomanii;
• nadzór nad uprawami roślin zawierających substancje, których używanie może prowadzić do narkomanii[2].

W Polsce posiadanie, nielegalnych substancji psychoaktywnych jest czynem karalnym (kara grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności). Wytwarzanie, przetwarzanie, przerabianie oraz wprowadzanie do obrotu takich substancji zagrożone jest karą wieloletniego pozbawienia wolności. W innych krajach mimo, że większość czynów z wyżej wymienionych także jest surowo karana, to jednak posiadanie narkotyków traktowane jest znacznie łagodniej niż w naszym kraju.

W niektórych krajach europejskich (m.in. Szwajcaria, Holandia, Niemcy, Hiszpania, Luksemburg, Norwegia, Dania, Grecja), dopuszczalne jest tworzenie tzw. pomieszczeń bezpiecznych iniekcji (ang. injection room), w których osoby używające narkotyków mogą pod nadzorem odpowiednio wykwalifikowanych osób zrobić sobie zastrzyk z posiadanej przez siebie substancji. Takie punkty oferują nie tylko możliwość przeprowadzenia bezpiecznej iniekcji (sterylny, jednorazowy sprzęt, bezpieczne warunki), ale także, co najważniejsze, uzyskanie poradnictwa i pomocy psychologicznej w dążeniu do ograniczenia używania substancji psychoaktywnych, jak również zasad ograniczenia ryzyka zakażeń i innych szkód zdrowotnych. Takie rozwiązanie funkcjonuje również w Kanadzie oraz Australii. Dodatkowym argumentem za tworzeniem pomieszczeń bezpiecznych iniekcji jest możliwość ograniczenia pozostawiania bez kontroli używanego sprzętu do iniekcji, który może stanowić zagrożenie dla zdrowia osób, które przypadkowo wejdą w kontakt z takim sprzętem, a w szczególności dzieci. W obecnym porządku prawnym w Polsce wprowadzenie pomieszczeń bezpiecznych iniekcji mogłoby być interpretowane w kategoriach umożliwiania, ułatwiania, a być może nawet nakłaniania do używania narkotyków, tym samym byłoby to działanie sprzeczne z zapisami Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Wprowadzenie takiego rozwiązania w Polsce wymagałoby uregulowania tych kwestii w drodze prawnej[3].

Stosowanie narkotyków w zastrzykach jest podstawową drogą transmisji zakażeń HCV w Europie. Zapobieganie zakażeniom HCV wśród osób użytkujących narkotyki w iniekcji (dożylnie, domięśniowo, podskórnie) lub donosowo powinno polegać na prowadzeniu działań mających na celu promowanie zaprzestania używania narkotyków (leczenie, rehabilitacja, wsparcie psychologiczne i socjalne) lub zapobieganie rozpoczęcia używania narkotyków (profilaktyka).  Wobec osób, których nie udaje się przekonać do życia w abstynencji od narkotyków, należy podejmować  działania ukierunkowane na minimalizację szkód zdrowotnych i społecznych (zapewnienie sterylnego sprzętu do iniekcji, edukacja w zakresie bezpiecznego używania narkotyków, wsparcie psychologiczne i socjalne,)[4].

 

[1] ECDC oraz Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (ang. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction; EMCDDA). Prevention and control of infectious diseases among people who inject drugs. Stockholm: ECDC; 2011.

[2] Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 224, 437).

[3] Opinia prawna, pt. „Ocena możliwości prawnych poszerzenia dostępności świadczeń z zakresu profilaktyki HCV w oparciu o Podstawową Opiekę Zdrowotną dla grup szczególnie narażonych na zakażenie i/lub wykluczonych celem zapewnienia ciągłości opieki nad osobami zakażonymi HCV i ograniczenia ryzyka transmisji HCV w populacji ogólnej” przygotowana przez Kancelarię Radcy Prawnego Barbarę Matysiak. Warszawa, listopad 2015r.

[4] Bruggmann P, Grebely J. Prevention, treatment and care of hepatitis C virus infection among people who inject drugs. International Journal of Drug Policy 26 (2015) S22–S26.

13,148 total views, 1 views today